 |
Singer/songwriter: een korte cursus |
||
HIELKE DE BOER: ik speel zo'n 18 jaar gitaar, veelal als solist, waarbij zelfgeschreven Nederlandstalig repertoire tot nu toe de hoofdmoot vormde. Dit Nederlandstalige karakter is eind jaren '80 ontstaan uit onvrede met het toenmalige tekstuele niveau van de zgn. Nederpop en nog steeds denk ik dat het merendeel zich uitsluitend richt op pubers, die toch enige levenservaring ontberen. En wat moet je daarmee als je eenmaal wat van het leven hebt geproefd? Op deze pagina een korte cursus singer/songwriter waarin ik wat vertel over:
Ik geef één voorbeeld van een tekst, want liedteksten moet je toch eigenlijk niet lezen, vind ik. Maar aan de hand hiervan kan ik in het kort toch enige dingen zeggen over het schrijven van 'songs' ('liederen' vind ik zo bombastisch en 'liedjes' zo kleinerend; welk goed woord hebben wij hiervoor?)
De Liedstructuur van nummers blijft een eeuwige uitdaging, hoe simpel het materiaal in zijn componenten ook is: in de populaire muziek (in mijn ogen een vorm van volksmuziek) wordt feitelijk van slechts drie elementen gebruik gemaakt: het couplet, het refrein en de zgn. break. Het laatste element wordt zelfs vaak weggelaten of er wordt een solo voor in de plaats gezet. Een standaard-schema is bijvoorbeeld het volgende: A A B A B C B, waarbij de letters staan voor: (A) couplet (B) refrein (C) break. Met deze elementen zijn talloze variaties mogelijk. Een vertellend nummer kan er eventueel zo uitzien: A A A A A etc. en een veelgebruikte vorm voor het dramatische lied is: A A B C B A In Mannen van de Wind wordt het standaard-couplet van vier regels uitgebreid met drie extra, waarin het eerder vertelde wordt aangezet, cq. uitgebreid. De melodie ondersteunt deze trend (gaat omhoog), zodat uiteindelijk in het refrein een maximaal oplossingseffect wordt bereikt. Het refrein heeft vervolgens aan één zin genoeg om de pointe van het lied neer te zetten. Het is een zienswijze, natuurlijk, anderen zullen zeggen dat ik van het refrein drie regels heb afgesnoept om meer tekst kwijt te kunnen. Gevoelsmatig echter (daarvoor moet je het nummer natuurlijk ook horen) vragen de regels 5 t/m 7 niet om een conclusie, maar om een aandikking van het voorgaande en zit pas in regel 8 een duidelijke 'oplossing', de conclusie die pas daar en niet eerder getrokken mag worden. Het leuke is dat het refrein niet alleen maar uit een enkele zin bestaat, maar ook slechts één keer hoeft te worden herhaald om als refrein dienst te doen. De break is hier helemaal op het eind geplaatst en volgt daarmee de regels die in het voorafgaande zijn vastgesteld: een couplet begint relatief traditioneel, altereert dan om vervolgens op te lossen in het refrein. Dit 'blok' wordt vervolgens eenmaal herhaald, waarna het gewoon zeurderig zou worden als het nog eens herhaald zou worden. Muzikaal gezien zou er nu gemoduleerd moeten worden om het lied nog spannend te houden. Die functie wordt in dit geval vervuld door de break, die tegelijkertijd voor de afsluiting zorgt. Elk 'blok' bestaat uit drie elementen en met de toevoeging van de break bestaat het lied zelf nu ook uit drie elementen, wat ertoe bijdraagt dat het nummer als 'rond' of 'af' wordt ervaren. Regels zijn er eigenlijk niet voor de opbouw van een nummer, het is een kwestie van goed luisteren naar waar het zelf om vraagt: welke kant wil het op (wat wil het vertellen en welke vorm past daar het beste bij?). Anders gesteld: een lied kan niet in een vooraf opgesteld schema worden gedwongen. Als je sensitief genoeg bent, merk je dat het zijn eigen regels stelt. Als je nog weinig ervaring hebt, hoed je dan voor de vrije vorm waarin geen refrein en/of herhalende melodielijnen zijn te herkennen. Ook nummers waarin slechts één akkoord of een steeds repeterende riff voorkomen zijn moeilijker dan je zou vermoeden. 
TERUG NAAR OVERZICHT
DE TEKST moet natuurlijk goed zijn, maar de vraag is altijd weer: wat is goed? Een basisregel die echter altijd aangehouden kan worden is: hou het kernachtig. Sommigen zeggen: eenvoudig, maar dat impliceert eigenlijk ook dat je geen intelligente gedachten zou mogen ventileren. Dat is goed als je voor mensen wilt optreden die nog geen rijbewijs mogen bezitten of als je persé je publiek wilt beledigen, maar voor mij geldt dat ik m'n publiek redelijk intelligent inschat en ze daarnaar ook wil bedienen. Als zanger/liedschrijver mag je best dezelfde eisen aan jezelf stellen die in ons land ook aan cabaratiers worden gesteld, wat inhoudt dat je waar nodig best kritische teksten kunt brengen of anderszins teksten die wat dieper op een bepaalde materie ingaan. Schrap uit je hoofd het idee dat het 'leuk' moet zijn, of moet inspelen op een algemeen sentiment. Schrijf gewoon op wat je denkt te moeten zingen, zonder er van tevoren bij stil te staan of het wel pakkend is. Het idee dat jou pakt heeft in principe de potentie om ook anderen te beroeren, mits het in de goede vorm wordt gegoten. Denk aan Martin Luther King: hij was in staat een menigte in vervoering te brengen met de kreet 'I have a dream!'. Die kreet, die zijn boodschap samenvatte en steeds herhaald werd, werkte als een soort refrein, en droeg een gedachte uit die voor duizenden mensen geldig was, maar het was oorspronkelijk een persoonlijke emotie van King, die hij zodanig kon verwoorden dat ook anderen zich daarin konden herkennen. Nederlanders zijn allergisch voor boodschappen, maar als je goed luistert bevat zelfs het meest banale lied een boodschap. Wees er dus niet bang voor om iets uit te dragen, ergens voor te staan (of de hoofdpersoon in je lied ergens voor te laten staan) of anderszins duidelijk te zijn. Probeer gewoon goed in het oog te houden waar de grens ligt tussen duidelijk zijn en mensen de les te lezen (laat staan te bekeren!). Respecteer je publiek, wees eerlijk. Een probleem is vaak om de tekst af te krijgen. Je hebt een idee, hebt wat regels opgeschreven, maar komt er niet toe om het lied af te krijgen. Na enkele dagen heb je er geen voeling meer mee en waarschijnlijk zul je het nooit af krijgen. Zonde van die ene briljante zin. Een manier om dit te voorkomen is om elke dag te schrijven, zonder je te bekommeren om inspiratie, fraaie zinsloopjes of de afronding van een thema. Oefening baart ook hier kunst. Het gevoel van 'ik heb niks te zeggen' is vaak een kwestie van te weinig schrijven. Naarmate je meer en regelmatiger schrijft wordt het ook gemakkelijker om iets aan het papier toe te vertrouwen. Naarmate je langer bezig bent zul je je eigen stijl en thematiek gaan ontdekken. Soms is dat gewoon eng, want je legt wel een deel van jezelf bloot. Daar ontkom je niet aan, goede songs raken niet alleen je publiek maar ook jezelf. Een andere manier om je tekst tot een goed einde te brengen is om het nummer de hele dag 'mee te nemen'. Waar je ook bent, wat je ook doet, altijd is dat nummer in je achterhoofd alsof het een persoonlijke frustratie is. En een frustratie wil je oplossen, je wilt er vanaf. Je wilt het nu eens en voor altijd goed gezegd hebben zodat het item je met juist deze woorden goed voor ogen komt. Staar je niet blind op bepaalde thema's. Liefde wordt in zovele nummers behandeld, wat niet in eerste instantie te maken heeft met het feit dat iedereen zich er in herkend, maar omdat het het gemakkelijkst te grijpen onderwerp is voor liedschrijvers: het zit henzelf ook dicht op de huid. Het is de dichtstbijzijnde emotie om eerlijk over te zijn. Dit hele onderwerp sluit in zich dat je ook kritisch naar jezelf bent. Sommige thema's zijn nu eenmaal buiten je bereik, zijn gewoon te hoog gegrepen. De thematiek van bevrijd willen worden is schitterend verwoord in Dylan's I shall be released, maar Dylan heeft met dit en soortgelijke nummers de lat wel hoog gelegd en zeker niet iedereen is in staat dergelijke materie tot een goed einde te brengen.
TERUG NAAR OVERZICHT
TEKST EN STRUCTUUR hangen nauw met elkaar samen. Het refrein dwingt je om elke keer terug te keren naar de kern van het onderwerp. Omgekeerd heeft dit zijn invloed op de coupletten, want hierdoor kun je niet al te zeer uitweiden zonder het gevaar te lopen dat je publiek het niet meer begrijpt. Een lied is kort en in die beperkte tijd is geen plaats voor minder relevante details. Een lied is ook geen gedicht, wat inhoudt dat het link is om beelden of gedachten te gebruiken waar je in het algemeen wat meer tijd voor nodig hebt om door te laten dringen. Bijvoorbeeld: je kunt je ingekapseld voelen door een jachtig en drukbezet leven, zonder een uitweg daaruit, maar om dat te beschrijven met alle emoties en complicaties die het meebrengt voor je sociale leven ben je gauw tientallen zinnen verder. Gebruik je daarentegen simpelweg het beeld van je agenda, dan weet iedereen in een mum van tijd waar je het over hebt. Oké, dit zijn ook elementen die in gedichten worden gebruikt, maar merk het verschil op: in een gedicht kun je het heel strikt over je agenda hebben, zonder te refereren aan je jachtige leven (laat ze maar even sudderen), maar in een lied moet de connectie wel gauw duidelijk zijn, anders verliest het publiek zijn aandacht. Als je wat meer met deze materie bezig bent zul je ontdekken dat een lied een universum in zichzelf kan zijn. Hierin hangt alles met elkaar samen. Melodie en structuur dwingen elkaar een bepaalde richting uit. Dit geheel brengt een bepaalde sfeer voort, waarmee je tekst in overeenstemming moet zijn. Ga je van de tekst uit, dan zul je ontdekken dat het omgekeerde ook het geval is. Luister naar De Muur van Het Klein Orkest en probeer je eens in te denken dat de melodie anders zou zijn. Je verandert het hele nummer ermee! Ik herhaal het nog maar eens: luister goed naar het nummer dat je aan het schrijven bent. Vaak dragen die paar zinnen die je al hebt het hele nummer al in zich. Je moet het alleen nog ontdekken.
TERUG NAAR OVERZICHT
Je persoonlijkheid bepaalt echter ook veel. Als je in staat bent om jezelf (of je 'rol') sterk en/of markant neer te zetten, dan weet het publiek ook eerder in welke context ze bepaalde teksten moeten plaatsen. De PERFORMANCE speelt een niet geringe rol in de mate waarin het overkomt en moet zeker niet over het hoofd gezien worden. Let dus altijd goed op jezelf, kruip niet weg en maak contact met het publiek. Er zijn zangers die met gesloten ogen contact met het publiek kunnen maken, maar dat is voor weinigen weggelegd. Wees aanwezig. Als singer/songwriter heb je weinig bewegingsvrijheid omdat je tegelijkertijd een instrument bespeelt, maar met je ogen kun je alles doen. Denk vooruit terwijl je zingt, soms kan een bepaalde zin uitstekend naar iemand toegezongen worden en het gekke is dat als je daarmee zijn/haar aandacht weet te krijgen er vanzelf een deel van het publiek wordt meegetrokken. Mensen zijn gauw afgeleid, zeker in café's, en als je de aandacht eenmaal kwijt bent is het moeilijk om deze weer terug te krijgen. Las dan gerust een stilte in en kijk eens rustig om je heen: dat valt geheid enkele mensen op en daarmee heb je een aanknopingspunt om weer door te dringen tot de rest van het publiek. Andere trucjes zijn bijvoorbeeld het inkorten van je set, zacht tot fluisterend gaan zingen, een ander instrument pakken (als je dit bespeelt) of gaan staan (of zitten als je al stond). Let op dergelijke kleine dingen en maak er gebruik van op de juiste momenten. Sommige nummers werken gewoon niet, ook al ben je er zelf dol op. Wees rigoreus en durf ze te schrappen van je repertoire; uiteindelijk gaat het niet om de zinnen die je zelf zo mooi of geniaal vindt, maar om de vraag of het ook overkomt of niet. Dit is één van de redenen waarom er eigenlijk geen regels voor het liedschrijven zijn te geven (terwijl er toch weer veel over te zeggen valt). Een valkuil waar je in dit verband niet in moet trappen: als een thema en de manier van verwoorden goed aansluiten bij je persoonlijkheid, bestaat de kans dat je een sterke performance neerzet, terwijl elk afzonderlijk onderdeel (zang, instrumentbeheersing, presentatie, tekst) matig tot zwak te noemen is. Dat kan een keer of een avond goed gaan, maar je houdt je hier niet lang mee staande.
TERUG NAAR OVERZICHT
ZINGEN houdt weer verband met het voorgaande. De manier waarop je zingt bepaalt een groot deel van je performance. Ten eerste moet je je stem trainen en eventueel zangles nemen. Woeker ermee en haal de volle capaciteit naar voren. Wees niet bang dat je door zangles je eigen stijl naar de Filistijnen helpt. Mick Jagger bijv. neemt tot op de dag van vandaag zanglessen en hem kun je toch moeilijk betichten van een gebrek aan eigen stijl. Leer die stem te gebruiken! Ten tweede: die eigen stijl. Die leer je alleen maar van jezelf, niemand kan je daar richtlijnen voor geven. Let op je beperkingen, daar kun je een sterk punt van maken. Sommige stemmen hebben de neiging om bij hoge tonen over te slaan. Stop dat niet krampachtig weg, maar probeer het te leren beheersen zodat het niet willekeurig gebeurt, maar wel als jij dat wilt. Ten derde: de frasering. Luister eens naar Dylan's Man in the long black coat en je hebt gelijk een meesterlijk voorbeeld van wat hier bedoeld wordt. Het is duidelijk dat de man exact wist waar de tekst over ging voordat hij het ging zingen. Vervolgens legde hij die woorden zodanig neer in de muziek dat het effect maximaal was. In feite gebeurt hier het tegenovergestelde van precies de noten van het blad te lezen: de timing is elke keer anders, niet omdat de man slordig is, maar omdat hij woorden en noten precies daar en nergens anders wilde hebben. Je bent al een heel eind op weg als je je goed in het nummer hebt ingeleefd en op het moment zelf beseft wat je zingt.
TERUG NAAR OVERZICHT
Soloperformer.com GITAARSPELEN Voorlopig verwijs ik je naar de links 'Johnny Walker Jr.' en 'Nick's Quest'. Er wordt gewerkt aan een aparte pagina over gitaarspelen, compleet met tabulaturen en links naar andere sites. ... |
|||